Fenomenologiczna teoria dzieła literackiego Romana Ingardena
1.1. Dwuwymiarowość dzieła literackiego - „z jednej strony [czytając np. wiersz] posuwamy się od jego początku aż do fazy końcowej (...). Z drugiej zaś natrafiamy w każdej z tych części [faz] na pewną wielość składników, które (...) przynależą ściśle do siebie.” (omawiane na podstawie „Stepów Akermańskich”) Czyli: następstwo faz oraz współwystępowanie wielu różnych składników, „warstw”. Względnie samodzielny składnik to zdanie. Składniki dzieła ogólnie w każdej fazie są takie same, różnią się co bardziej szczegółowych własności. Z uwagi na ogólny typ:
pewien twór językowo-brzmieniowy, brzmienie słowa.
znaczenie słowa lub sens np. zdania.
to, o czy w dziele mowa - przedmiot przedstawiony w dziele.
pewien wygląd, w którym przedstawia się przedmiot przedstawiony
Elementy wiążą się zwykle w całości wyższego rzędu, np. słowa w wersy, wersy w strofy, określone strofy tworzą sonet. Dołącza się do tego zjawiska, takie jak rytm, rymy, melodia wiersza. Brzmienie przebiega wzdłuż całości dzieła, stąd określenie warstwa brzmieniowa. Znaczenia słów, a potem zdań tworzą kolejną warstwę - znaczeniową. Przedmioty przedstawione w dziele tworzą całość, bo wiążą się ze sobą, przynależą do siebie („warstwa przedmiotowa” lub „świat przedstawiony”), określają nie tylko rzeczy, ale i zachodzące pomiędzy nimi stosunki, tworząc obraz. Świat przedstawiony nie tylko istnieje, ale i naocznie zjawia się czytelnikowi w narzucanych częściowo wyglądach rzeczy i ludzi. Dzieło wyznacza schematy wyglądów spostrzeżeniowych. Wyglądy nie łączą się ze sobą w całość ciągłą, pojawiają się od czasu do czasu. Są aktualizowane przez czytelnika podczas czytania utworu. Wielowarstwowość i kolejność następowania po sobie różnych faz są ściśle związane. Czy każde działo posiada te cztery warstwy? Ingarden udowadnia to na przykładzie wierszy Rilkego. Czterowarstwowość to pewnego rodzaju minimum, które musi występować w dziele, żeby było on dziełem sztuki literackiej. Słowa przytoczone (np. wypowiedzi bohaterów) są składnikiem świata przedstawionego, a same w sobie także mają własne cztery warstwy. W ten sposób odpowiednia część dzieła staje się w pewien sposób ośmiowarstwową, a może tych warstw być i więcej, np. gdy jedna osoba opowiada o jakimś zdarzeniu i jeszcze przytacza słowa innej, wówczas mamy dwa cudzysłowy różnego stopnia. Ilość warstw dzieła zwiększa się do dwunastu, choć większość warstw jest już tutaj bardzo uboga. 1.2. Schematyczność dzieła literackiego - własność strukturalna. Występuje ona we wszystkich czterech warstwach dzieła, ale zwłaszcza w warstwie przedmiotów przedstawionych. Na podstawie „Stepów Akermańskich” Ingarden mówi o niedookreśloności jakości uczuciowej, podmiotu lirycznego - wielostronne niedookreślenie przedmiotów przedstawionych. Występuje nie tylko w liryce, ale nawet w powieści naturalistycznej, tyle że miejsca niedookreślenia są zmienne. Schematyczność wypływa przede wszystkim z dysproporcji między językowymi środkami przedstawienia, a tym, co ma być w dziele przedstawione, a także z warunków percepcji estetycznej dzieła. Wydaje się, że każdy przedmiot przedstawiony posiada tylko skończoną liczbę cech efektywnie określonych - żeby osiągnąć określenie jednoznaczne, trzeba by dysponować nieskończonym zbiorem słów. Nazwy ogólne, które wyznaczają całe zbiory cech przedmiotu (np. Zosia to
(…)
…. Uzyskanie zupełnego, jednoznacznego określenie przedmiotów przedstawionych poszłoby na marne, gdyż przekraczałoby możliwości percepcji estetycznej dzieła sztuki, a nawet byłoby szkodliwe, jak np. zbyt dokładna charakterystyka postaci mogłaby być nużąca i prowadziłaby do efektów odwrotnych. Tymczasem mamy do czynienia z „dwoistością”, „opalowością” wyglądów. Schematyczność występuje w każdej warstwie dzieła…
… dzieła przez wypełnianie miejsc niedookreślenia, np. nie znając koloru oczu postaci, wyobrażamy ją sobie jako niebieskooką. Często jest to niezgodne z intencjami autora, który niektóre luki pozostawia przez niemożność ich wypełnienia. d) poszczególne części konkretyzacji rozwijają się w konkretnym czasie przeżyć czytelnika (danego odczytania) i nabierają charakterów czasowych, jakich w samym dziele…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)